Werk, vergrijzing, gezondheid en pensioen
Dit project analyseert de relaties tussen enerzijds de taken, vitaliteit en ontwikkeling van het menselijk kapitaal van werknemers en anderzijds de verschillende overgangen van werk naar pensioen en individuele gezondheid in de steeds dynamischer en flexibeler wordende Nederlandse arbeidsmarkt. Het project bouwt voort op (1) unieke gematchte panels van werkgevers- en werknemersenquêtes die we in samenwerking met APG hebben ontwikkeld, (2) de CPB-ROA Netherlands Skills Survey (NSS) en (3) registergegevens van ziekenhuizen en huisartsen die zijn gekoppeld aan administratieve gegevens over arbeid en pensionering van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Het project omvat drie onderzoekslijnen.
Ten eerste genereert het project een grondig inzicht in de bredere maatschappelijke impact van het pensioenbeleid. We schatten het causale effect van eerdere pensioenhervormingen in Nederland op verschillende gerelateerde overgangen van werk naar werkloosheid, overbruggingsbanen, deeltijdpensioen, zelfstandig ondernemerschap en volledig pensioen, evenals op werk na de verplichte pensioenleeftijd.
Ten tweede zullen we ons richten op deze onderlinge verbanden vanuit zowel het perspectief van de werkgever als dat van de werknemer, aangezien pensioenpatronen worden beïnvloed door zowel vraag- als aanbodfactoren. Door het perspectief van de werkgever mee te nemen, kunnen we op unieke wijze het belang vaststellen van de voorkeuren van werkgevers, hun taakverdeling en hun investeringen in het menselijk kapitaal van hun oudere werknemers voor het individuele pensioenegedrag en de vitaliteit van werknemers.
Ten derde gebruiken we gekoppelde registergegevens over gezondheid, arbeid en pensioen om de algemene en heterogene effecten van pensioenhervormingen op verschillende gezondheidsuitkomsten en sterfte te analyseren en om de belangrijkste mechanismen achter deze gezondheidseffecten te identificeren.
Gefinancierd door: Netspar kennisnetwerk voor pensioen en oudedagsvoorziening (2016)
Extern projectlid: V. Skirbekk
-
Belangrijkste onderzoeksvragen
Ons project richt zich op de volgende drie onderzoeksvragen die verband houden met de twee bovengenoemde onderzoekslijnen:
- Wat is de impact van de taken van werknemers, de ontwikkeling van hun menselijk kapitaal en hun vitaliteit op de keuze van verschillende trajecten van werk naar pensioen in ons veranderende pensioenstelsel?
- Wat is de impact van de taakverdeling door werkgevers, de vaardigheidseisen en de investeringen in menselijk kapitaal op de vitaliteit en de werkgelegenheidskansen van ouderen?
Wat zijn de korte- en langetermijneffecten van de hervormingen van het Nederlandse pensioenstelsel op de gezondheid van oudere werknemers en gepensioneerden? En hoe heterogeen zijn deze korte- en langetermijneffecten?
Relevantie voor de pensioenpraktijk in Nederland
De vergrijzing van de bevolking en de stijgende levensverwachting vormen een uitdaging voor de houdbaarheid van de pensioenstelsels en hebben in de meeste geïndustrialiseerde landen geleid tot pensioenhervormingen. De houdbaarheid van de pensioenstelsels is verder onder druk komen te staan door de financiële crisis van 2008. Als reactie op deze uitdagingen hebben overheden, sociale partners, verzekeringsmaatschappijen en pensioenfondsen sterke prikkels om het arbeidsaanbod van oudere generaties te vergroten. Een belangrijke zorg voor deze belanghebbenden is of dit beleid zal leiden tot meer ongelijkheid in inkomen en gezondheid en tot hogere gezondheidskosten. In het beleidsdebat in Nederland wordt benadrukt dat laaggeschoolde werknemers met gezondheidsproblemen of werknemers die fysiek of cognitief veeleisende taken uitvoeren, om gezondheidsredenen niet kunnen worden verwacht dat zij later met pensioen gaan. Het is daarom van cruciaal belang om meer inzicht te krijgen in hoe verschillende gezondheidsomstandigheden, verschillende taken en investeringen in vaardigheden tijdens de levensloop verband houden met de overgang naar pensioen, en in hoeverre investeringen in menselijk kapitaal de impact van veeleisende taken en gezondheidsomstandigheden kunnen verzachten.
Waar eerder onderzoek gezondheid in algemene termen operationaliseerde, richten wij ons op een grote verscheidenheid aan gezondheidsomstandigheden. De beschikbare panelgegevens in combinatie met verschillende pensioenhervormingen die natuurlijke experimenten mogelijk maken, stellen ons in staat om de verschillende causale richtingen van de relatie tussen gezondheid en pensioenpatronen te analyseren. Zo kunnen we nagaan welke gezondheidsomstandigheden ernstige belemmeringen vormen voor voortgezette arbeid. Door na te gaan in welke sectoren mensen met deze gezondheidsomstandigheden het meest werkzaam zijn, krijgen pensioenfondsen nuttige informatie over de potentiële effectiviteit van financiële prikkels om voortgezette arbeid te stimuleren.
Een uniek kenmerk van dit project is dat we de gezondheidsreacties van werknemers op aanzienlijke inperkingen van hun pensioenrechten op korte en lange termijn analyseren. Het is van groot belang om een goed overzicht te krijgen van de mogelijke positieve en negatieve gezondheidseffecten van voortgezette arbeid. Overheden en zorgverzekeraars kunnen profiteren van meer inzicht in de omvang en samenstelling van de groep Nederlandse werknemers die vanwege de inkrimping van hun pensioenrechten in slechte gezondheid moeten blijven werken en daardoor een groot risico lopen op verdere verslechtering van hun gezondheid. Met name chronische gezondheidsrisico's zijn kostbaar voor individuen, verzekeraars en de samenleving als geheel.
Bovendien hebben pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen baat bij een betere kennis van de impact van voortgezette arbeid op de stijging van de levensverwachting van hun klanten. Pensioenfondsen kunnen profiteren van nieuwe inzichten in de determinanten van de pensioenbeslissingen van werknemers, terwijl de resultaten beleidsmakers zullen helpen bij het ontwerpen en implementeren van op maat gemaakte interventies in het pensioenstelsel die onnodige verslechtering van het welzijn van kwetsbare groepen in de samenleving voorkomen.
Ten slotte is een nieuw aspect van dit project dat we ons onderwerp benaderen vanuit zowel het perspectief van de werknemer als dat van de werkgever. Dit perspectief van de werkgever is tot nu toe grotendeels genegeerd. Voor een goed begrip van het pensioenproces moeten echter zowel de vraag- als de aanbodfactoren worden onderzocht en besproken. Dit project heeft tot doel deze leemte in de literatuur en het beleidsdebat op te vullen.